İslâmî kaynaklarda, Hz. Âdem’in yaratılmasından önce yeryüzünde insan veya ona benzer akıllı ve şuurlu bir varlık bulunup bulunmadığı konusu tartışılmıştır. Bu tartışmanın sebebi, Âdem’in yaratılışıyla ilgili âyetlerde geçen halîfe kelimesiyle, Bakara sûresinde meleklere atfedilen, “Yeryüzünde orayı fesada verecek ve kan dökecek birini mi yaratacaksın?” anlamındaki ifadedir.
Ceale kelimesi Kur’an’da çok yerde yaratma anlamında kullanılmaktadır. En‘âm suresinin ilk ayetinde Allah’ın gökleri ve yeri yaratması için “halaka”, karanlıklarla ışığı yaratması için “ceale” fiilinin kullanılması bu iki kavramın aynı anlamı içerdiğini gösterir. (Furkan suresi 61-62, Neml suresi 61. ayetler de örnek olabilir) “Halaka” ile “ceale” arasındaki anlam birliği, Allah’ın insanları ve diğer canlıları çift yarattığı bildirilirken bu iki fiilden bazan birinin, bazan diğerinin kullanıldığı âyetlerde de görülür (ez-Zâriyât 51/49; en-Necm 53/45; krş. er-Ra‘d 13/3; el-Kıyâme 75/39). Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yaratması bir yerde “halaka” (el-Kamer 54/49) başka bir yerde “ceale” (et-Talâk 65/3) fiiliyle ifade edilmiştir. Yine Allah’ın ilk insanı yaratmadan önce bu iradesini meleklere bildirdiğine dair âyetlerin ikisinde hâlik (el-Hicr 15/28; Sâd 38/71), birinde aynı mânada (Taberî, I, 236) câil (el-Bakara 2/30) kelimesi geçer.
Ağırlıklı yoruma göre hilâfet, esas itibariyle yeryüzünü imar ve ıslah görevi olup insan bu görevin gerektirdiği güçlerle donatılmıştır. Halife kelimesinin sözlük anlamının da işaret ettiği gibi art arda gelen nesiller boyunca insan bu görevin yükümlülük ve sorumluluğu altındadır.
Kur’an, hadisler, diğer kutsal kitaplar ve bugüne kadar elde edilen bulgular bize insanlığın ortak bir soydan geldiğini söylüyor.
Gilean Alistair Tristram McVean FRS FMedSci, Oxford Üniversitesi'nde istatistiksel genetik profesörü, Oxford'daki Linacre College üyesi ve Genomics plc'nin kurucu ortağı ve yöneticisidir. Ayrıca 1000 Genom Projesi analiz grubuna eş başkanlık etti. İstatistiksel genetik profesörü McVean, Oxford üniversitesinden bir ekiple yürüttüğü çalışma sonucunda “Nihayetinde insanların hepsi birbiriyle akraba" demiştir. https://www.indyturk.com/node/481926/bi%CC%87li%CC%87m/i%CC%87nsanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n-en-b%C3%BCy%C3%BCk-genetik-soya%C4%9Fac%C4%B1-%C3%A7%C4%B1kar%C4%B1ld%C4%B1
İnsanoğlu için soyağacı hazırlayan bilim insanları Âdem ile Havva'nın 10 oğlu ve 18 kızı olduğunu iddia ediyorlar. The New York Times gazetesinde yer alan makaleye göre, insanoğlu Afrika'da yaşayan bu küçük kabileden dünyaya yayıldı. https://www.nytimes.com/2000/05/02/science/the-human-family-tree-10-adams-and-18-eves.html
Kur’an-ı Kerim’de ve hadislerde Hz. Âdem’in ilk insan olduğuna dair çok ifade ve işaret bulunmaktadır.
İnsanın tek bir nefisten (en-Nisâ 4/1) yaratılmış olması, bir yandan ilk insan prototipinin yaratılış aşamasına işaret ederken öte yandan bununla bütün insanlığın ortak ana babadan geldiği hatırlatır.
İnsan türünün ilk örneği kabul edilen Hz. Âdem’le ilgili olarak zikredilen ayetlere göre Allah onu “iki eliyle” yaratmış, yani ilk insan özel bir yaratışla varlık alanına çıkarılmıştır. Aslı topraktan olan bu gelecekteki yeryüzünün hükümranına Allah “ruhum” dediği varlık ilkesinden bir soluk üflemiş, ona “isimlerin tamamını” öğreterek bu isimlerin gösterdiği varlık şemasını kavratmış, nihayet meleklerin insana secde etmesini istemiştir. İlk insanın eşiyle birlikte cennetten çıkarılış öyküsü bir yandan insanın zaaflarına, öte yandan sonunda yeryüzünde halife kılınacak olan bu seçkin varlığın kaderine işaret etmektedir (el-Bakara 2/30-31; en-Nisâ 4/1; el-A‘râf 7/11; el-Hicr 15/26-31; el-Ahzâb 33/72; Sâd 38/71-73).
Bunlardan ilki insanlara “Beni Âdem (Âdem oğulları) denmesidir.”
Bir başka şey Hz. Âdem’in bir oğlu (Kâbil) kardeşini öldürünce ne yapacağını bilememiştir. Allah da ona bir karga aracılığı ile cesedi gömmesini öğretmiştir. (el-Mâide 5/27-31) Kendisinden önce insanlar yaşamış olsa cesedi ne yapacağını bilirdi.
Yine bu olayın yeryüzünde ilk insan öldürme olduğu hadislerde vurgulanmıştır. “Haksız yere öldürülen hiçbir kimse yoktur ki onun kanından Âdem’in birinci oğluna bir pay ayrılmasın. Zira cinayeti âdet edenlerin ilki odur” denilerek bu olaya atıfta bulunulmuştur (Müsned, I, 383, 430, 433; Buhârî, “Cenâʾiz”, 33, “Enbiyâʾ”, 1, “Diyât”, 2, “İʿtiṣâm”, 15; Müslim, “Ḳasâme”, 27; İbn Mâce, “Diyât”, 1; Tirmizî, “ʿİlim”, 14; Nesâî, “Taḥrîm”, 1).
Diğer bir konu yasak meyveyi yiyince Hz. Âdem ve Havva’nın mahrem yerlerinin açılması ve örtecek bir şeyler aramalarıdır. Öncesinde yaşayan insanlar olsa böyle bir durum yaşanmazdı. Zaten giyiniyor olurlardı. Yok eğer çıplaklarsa da bundan utanmazlardı.
Hz. Âdem’in ilk insan olarak yaratılışı ve halife olarak seçilmesi Kur’an-ı Kerim’de başka yerlerde de anlatılmaktadır.
“Ant olsun sizi yarattık; sonra size şekil verdik, sonra da meleklere, “Âdem’e secde edin” diye emrettik. İblîs’in dışındakiler secde ettiler. O secde edenler arasında yer almadı.” A’raf suresi, 11. ayet
“Allah katında İsa'nın durumu Adem'in durumu gibidir ki, Allah onu topraktan yarattı ve sonra “ol” dedi ve o da oluverdi.” Âl-i İmrân suresi 59. ayet
Yeryüzünde Hz. Âdem’den önce insanlar var olsaydı, o insanlar Hz. Âdem’in yaratılışına kadar Allah Teâlâ’nın emrine muhatap olmadan yaşamış olurlardı. “… Biz peygamber göndermedikçe kimseye azap etmeyiz” (İsra, 15) ayetine göre azap görmeyecek bir topluluğun daha yaratılışın ilk aşamasında var olması dinin ve peygamberin olmadığı bir dönemin varlığını iddiadır.
“Hz. Âdem ilk insan değildir” cümlesini kuran bazı ilahiyatçılar Peygamber Efendimizin, sahabenin ve geçmiş büyük alimlerin görüşlerini dikkate almadan, Kur’an-ı Kerim’deki bazı ayetleri kendi dar gramer bilgileriyle yorumlamaya kalktıkları için bu yanlışlara düşüyorlar. Oysa Allah “…Herhangi bir hususta anlaşmazlığa düştüğünüz takdirde, Allah’a ve ahiret gününe gerçekten inanıyorsanız, onu Allah ve Resulüne arz edin. Bu, daha iyidir, sonuç bakımından da daha güzeldir” (Nisa, 59) buyuruyor.
Bu konuda iyi niyetli olanlar Kur’an-ı Kerim’e bütüncül bakmalı, Rasulullah’ın açıklamalarını dikkate almalı ve önceki âlimlerin görüşlerini incelemelidir.